JavaScript öğrenmeye başlayan herkes fonksiyonların nasıl çalıştığını öğrendiğinde büyük bir kapıyı aralamış olur. Fonksiyonlar sadece görev yapan kod parçaları değildir; aynı zamanda girdi (parametre) ve çıktı (döndürülen değer) olarak da kullanılabilir. Bu da bize yazılım dünyasında çok güçlü bir esneklik sağlar.
Bu yazıda fonksiyonların iki önemli özelliğini ele alacağız:
- Fonksiyonların başka bir fonksiyona parametre olarak verilmesi
- Fonksiyonların başka bir fonksiyon döndürmesi
Her iki özellik de higher order functions (üst düzey fonksiyonlar) başlığı altında incelenir. Hadi şimdi sırasıyla örneklerle inceleyelim.
Fonksiyonlar da Birer Değerdir
JavaScript’te fonksiyonlar da tıpkı sayılar, metinler veya diziler gibi birer değerdir. Yani:
- Değişkenlere atanabilir,
- Parametre olarak başka fonksiyonlara gönderilebilir,
- Fonksiyonlardan döndürülebilir.
const sayHello = function() {
console.log("Merhaba!");
};
sayHello(); // "Merhaba!"
Burada sayHello değişkeninin içine bir fonksiyon koyduk. Artık bu değişkeni normal bir değer gibi kullanabiliriz.
1. Fonksiyonları Parametre Olarak Vermek
Bir fonksiyonun, parametre olarak başka bir fonksiyonu alması çok yaygın bir yapıdır.
Örnek: Fonksiyonu İki Kez Çalıştıran Yapı
function executeTwice(task) {
task();
task();
}
function displayMessage() {
console.log("Bu bir mesajdır.");
}
executeTwice(displayMessage);
Çalıştırıldığında konsolda şunu görürüz:
Bu bir mesajdır.
Bu bir mesajdır.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta:
executeTwice(displayMessage) doğru kullanımdır (fonksiyonun kendisini gönderiyoruz).executeTwice(displayMessage()) yanlış olur (fonksiyonu hemen çalıştırır ve sonucunu gönderir).
Örnek: 5 Kez Çalıştıran Fonksiyon
function repeatFiveTimes(action) {
for (let i = 0; i < 5; i++) {
action();
}
}
function printRandomNumber() {
const number = Math.floor(Math.random() * 100) + 1;
console.log("Rastgele sayı:", number);
}
repeatFiveTimes(printRandomNumber);
Bu kod çalıştırıldığında her seferinde 1 ile 100 arasında farklı 5 sayı yazdırır.
Böylece bir fonksiyonun parametre olarak alınmasının pratik faydasını görmüş olduk.
2. Fonksiyon Döndürmek: Fonksiyonların Fonksiyon Üretmesi
Fonksiyonlar sadece parametre almakla kalmaz; aynı zamanda yeni bir fonksiyon üretebilir ve döndürebilir.
Basit Örnek
function sesUretici() {
return function() {
console.log("Yeni ses: Bip bip!");
};
}
const ses = sesUretici();
ses(); // "Yeni ses: Bip bip!"
Burada sesUretici, çağrıldığında bize bir fonksiyon döndürür. Biz de o fonksiyonu değişkene atayıp sonradan çalıştırabiliriz.
Gerçek Hayat Benzetmesi: Otomat Makinesi
Bunu bir otomat makinesine benzetebiliriz:
- Parayı atarsın (fonksiyonu çağırırsın).
- Makine sana bir paket verir (yeni bir fonksiyon döner).
- Paketi açtığında ne olduğunu görürsün (fonksiyonu çalıştırırsın).
Örnek: Rastgele Mesaj Gönderen Fonksiyon
function mesajUretici() {
const rastgeleSayi = Math.random();
if (rastgeleSayi > 0.5) {
return function() {
console.log("Harika! Bugün şanslı günündesin.");
};
} else {
return function() {
console.log("Maalesef... Bugün pek iyi gitmiyor.");
};
}
}
const mesaj = mesajUretici();
mesaj();
Her çalıştırıldığında farklı bir fonksiyon döner ve konsola farklı mesaj yazdırabilir.
Örnek: Factory Function (Kontrol Fonksiyonları Üretmek)
function aralikKontrolFonksiyonu(min, max) {
return function(sayi) {
return sayi >= min && sayi <= max;
};
}
const gencMi = aralikKontrolFonksiyonu(13, 25);
const yetiskinMi = aralikKontrolFonksiyonu(26, 64);
const yasliMi = aralikKontrolFonksiyonu(65, 120);
console.log(gencMi(20)); // true
console.log(yetiskinMi(50)); // true
console.log(yasliMi(30)); // false
Burada tek bir üretici fonksiyon yazarak farklı aralıklar için kontrol fonksiyonları elde ettik. Kodumuzu tekrar tekrar yazmamıza gerek kalmadı.
Higher Order Functions Neden Önemlidir?
Hem parametre olarak fonksiyon almak hem de fonksiyon döndürmek:
- Kodumuzu daha esnek hale getirir,
- Tekrar kullanılabilirliği artırır,
- Daha modüler bir yapı kurmamıza yardımcı olur.
JavaScript’in yerleşik fonksiyonlarının çoğu zaten higher order function’dır:
forEach, map, filter → Fonksiyonları parametre olarak alır.setTimeout → Fonksiyon parametre olarak alır.- Factory function mantığı → Fonksiyon döndürür.
Sonuç
Bu yazıda higher order functions kavramının iki yönünü öğrendik:
- Fonksiyonları parametre olarak vermek
- Fonksiyonlardan fonksiyon döndürmek
Bu yapıların gücünü kavradıkça JavaScript kodunun ne kadar esnek ve güçlü olabileceğini fark edeceksiniz. Modern JavaScript ve özellikle framework’lerde (React, Node.js vb.) bu mantık sıkça karşımıza çıkar.