JavaScript Diziler (Arrays) Nedir?

eminbasbayan

Programlamaya yeni başlayan biri olarak şimdiye kadar öğrendiğin şeyler genellikle tek bir bilgi parçasını tutan ilkel (primitive) veri tipleriydi. Örneğin, bir öğrencinin adı gibi bir string, bir sınav sonucu gibi bir number, ya da bir onay durumu gibi boolean değerler. Bu veri tipleri basittir ve bellekte tek bir değeri doğrudan tutar.

Ancak gerçek dünyadaki çoğu problem, tek bir veriden fazlasını içerir. Bir uygulama geliştirirken, genellikle birçok veriyi bir arada tutman gerekir. İşte burada JavaScript’in sunduğu referans (reference) veri tipleri devreye girer.

JavaScript’te En Çok Kullanılan Referans Veri Tipleri

Array (Dizi)
Sıralı birden fazla veriyi tek bir yapıda tutmamıza yarar.
Örnek:

    let renkler = ["kırmızı", "mavi", "yeşil"];

Object (Nesne)
Anahtar-değer (key-value) çiftleriyle çalışan, daha yapısal veri tutmamıza olanak sağlayan bir yapıdır.

    let ogrenci = { ad: "Ali", yas: 17 };

Function (Fonksiyon)
JavaScript’te fonksiyonlar da birer referans veri tipidir. Fonksiyonlar, belirli işlemleri gerçekleştiren kod bloklarıdır.

    function topla(a, b) {
      return a + b;
    }

Bu veri tiplerinin ortak özelliği, bellekte bir adres üzerinden saklanmalarıdır. Yani bir değişkene bu türden bir değer atandığında, aslında değerin kendisi değil, o değerin bulunduğu adres aktarılır.

Bu referans veri tiplerinden en temellerinden biri de dizilerdir (arrays). Şimdi gel, dizilerin ne işe yaradığını ve nasıl kullanıldığını birlikte inceleyelim.

Dizi Nedir?

Dizi (array), birden fazla değeri tek bir yerde saklamamıza yardımcı olan özel bir veri yapısıdır. Yani birden çok veriyi bir liste şeklinde tutar. Bu veriler sıralıdır ve her birinin dizideki yerini belirten bir indeksi vardır.

Gerçek Hayat Örneği

Bir okulun haftalık yemek menüsünü düşün:

Pazartesi: Makarna
Salı: Köfte
Çarşamba: Tavuk
Perşembe: Çorba
Cuma: Balık

Bu bilgileri bir dizi içinde şöyle saklayabilirsin:

let yemekMenusu = ["Makarna", "Köfte", "Tavuk", "Çorba", "Balık"];

Bu sayede her güne ait yemeğe kolayca ulaşabilirsin.

Diziler Nasıl Oluşturulur?

Dizi oluşturmak için köşeli parantez [] kullanılır. İçine verileri virgül , ile ayırarak yazarsın:

let sehirler = ["Ankara", "İstanbul", "İzmir"];

Bu dizide üç şehir var. İlk şehir “Ankara”, ikincisi “İstanbul”, üçüncüsü ise “İzmir” olarak sıralanır.

Dizilerde İndeks (Sıra) Kavramı

JavaScript’te diziler 0’dan başlar. Yani ilk elemanın indeksi 0, ikinci elemanın 1, üçüncünün 2 olur.

console.log(sehirler[0]); // "Ankara"
console.log(sehirler[1]); // "İstanbul"

Eğer yanlış bir indeks girersen, örneğin sehirler[5] gibi, undefined yani tanımsız bir sonuç alırsın. Çünkü dizide 5. eleman yoktur.

Boş Dizi Oluşturmak

Bazen dizi oluştururken içine veri koymak istemeyebilirsin. O zaman sadece boş bir dizi tanımlarsın:

let kitaplar = [];

İleride bu dizinin içine kitap isimleri ekleyebilirsin.

Dizi Uzunluğunu Bulmak

Bir dizide kaç tane eleman olduğunu bilmek istersen .length özelliğini kullanabilirsin:

let dersler = ["Matematik", "Fizik", "Kimya"];
console.log(dersler.length); // 3

Bu dizi 3 elemanlıdır.

Farklı Türde Veriler Aynı Dizide Olabilir mi?

Evet! JavaScript dizileri oldukça esnektir. İçinde sayı, yazı (string), mantıksal değer (true/false), null, undefined gibi farklı türden veriler aynı anda olabilir.

let karisik = [25, "Ali", true, null, undefined];

Bu karışık yapılar özellikle bazı durumlarda kullanışlı olabilir, ancak genellikle dizi içindeki elemanların aynı türde olması tercih edilir.

Dizi İçinde Dizi Olabilir mi?

Evet, bir dizinin içine başka bir dizi de ekleyebilirsin. Bu yapıya iç içe diziler (nested arrays) denir:

let ogrenciListesi = [
  ["Ahmet", 17],
  ["Zeynep", 18],
  ["Bora", 16]
];

Bu dizide her bir öğrenci bir alt dizi olarak tanımlanmış. İlk elemanı öğrenci adı, ikinci elemanı yaşı olacak şekilde düzenlenmiş.

Gerçek Hayat Uygulamaları

JavaScript dizilerini birçok alanda kullanabiliriz. İşte bazı örnekler:

Yorumlar: Bir blog yazısına gelen yorumlar, sırayla bir dizide tutulur.
Ürün listesi: Bir alışveriş sitesindeki ürünlerin adları ve fiyatları dizilerle yönetilebilir.
Puanlar: Bir sınav sisteminde öğrencilerin notları dizilerle saklanabilir.
Görev listesi: Yapılacak işler bir görev dizisi şeklinde tutulabilir.

Neden Dizi Kullanmalıyız?

Tek tek değişkenlerle çalışmak çok zahmetlidir. Dizi kullanmak:

Kodunu sadeleştirir.
Verilere daha kolay ulaşmanı sağlar.
Döngülerle birlikte kullanıldığında tekrar eden işlemleri kolaylaştırır.

Özet

Özellik	Açıklama
Tanım	Çoklu veriyi sıralı şekilde tutan yapı
Sıralama	İlk eleman 0. indekste yer alır
Veri türü	Aynı veya farklı türden veriler olabilir
Uzunluk	`.length` ile öğrenilir
Erişim	`dizi[0]`, `dizi[1]` gibi yazılarak yapılır
Boş dizi	`[]` şeklinde oluşturulur
İç içe dizi	Bir dizi başka bir diziyi içerebilir

Sonuç

Diziler, JavaScript’te verileri düzenli bir şekilde tutmanın en temel yollarından biridir. İster bir müzik listesi yap, ister oyun seviyelerini sırala ya da öğrenci bilgilerini kaydet — hepsinde dizilere ihtiyacın olacak.

İlerleyen konularda, dizilere nasıl eleman eklenir, nasıl silinir, nasıl sıralanır gibi işlemleri de öğreneceksin. Ancak temeli bu yazıda öğrendiğin bilgilerle sağlamlaştırmalısın.